به گزارش سلامت نیوز این استاد بیوتکنولوژی پزشکی در ادامه این یادداشت نوشت : ورود محصولات تراریخته کشاورزی و دامی به سفره غذایی مردم سبب بحث های مختلفی در مورد احتمال خطرات آن برای سلامتی انسان و محیط زیست شده است. محصولات تراریخته به محصولاتی گفته می شود که یک ژن خارجی به روش مهندسی ژنتیک و یا دستکاری ژنتیکی و در واقع مصنوعی در آزمایشگاه وارد ساختار ژنتیکی محصولات کشاورزی و دامی شده تا ویژگی خاصی را به آن محصول اضافه نماید مانند مقاومت به آفات، مقاومت به علف کش ها، شوری، خشکی و یا افزایش طول عمر محصول و یا ویژگی های دیگر. بطور کلی افراد در این وضوع به چند دسته نقسیم شده اند: عده ای که در واقع صنایع و شرکت های عظیم تولید کننده بذرها و محصولات تراریخته که از حامیان و طرفداران اصلی این محصولات هستند، ادعا دارند این محصولات مانند محصولات سنتی کاملا برای انسان و محیط زیست بی خطر هستند. عده ای دیگر که بیشتر کشاورزان سنتی، پزشکان و مصرف کنندگان محصولات کشاورزی هستند، معتقدند این محصولات به دلیل دستکاری های ژنتیکی و عدم اطمینان از اینکه این دستکاری ها چه تغییراتی در فرایند رشد و تولید محصولات ایجاد می کند و ممکن است فراورده های سمی خطرناکی وارد چرخه غذایی انسان و سایر موجودات شود و همچنین ژن های دستکاری شده، به گیاهان بومی نیز منتقل گردد، آن ها را برای انسان و محیط زیست زیان آور می دانند و به طورکلی با تولید و کشت تراریخته ها مخالفند. اما گروه سومی به عنوان دانشمندانی مستقل و غیر وابسته به هر دو گروه فوق ضمن اینکه خود اکثرا متخصصین بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک و توسعه دهندگان این علوم هستند نه به عنوان مخالف با اصل موضوع بلکه معتقدند، تردیدی در استفاده از این علوم در کشاورزی و دامپروری نیست ولیکن لازم است همه محصولات نوین دست کاری شده قبل از ورود به مزرعه بر اساس موازین و مقررات ایمنی زیستی تحت نظر مراکز نظارتی مستقل مورد ارزیابی های علمی و استاندارد قرار گیرند تا ضمن بررسی بی خطر بودن آن برای انسان و محیط زیست و دریافت تاییدیه از مجاری ذیربط مراحل توسعه و تولید را ادامه دهند. این بحث و مناقشه ده ها سال که ادامه داشته و در طول این مدت کشت و تولید این محصولات بسیار گسترش یافته و محصولات مختلف غذایی یا خوراک دام و طیور همچنین فراورده هایی مانند روغن نباتی و موارد دیگر در سبد غذایی مردم قرار گرفته است. در حالی که به دلیل فقدان برچسب، مردم از اینکه در حال مصرف محصولات دستکاری شده ژنتیکی هستند، اطلاعی ندارند و این حق طبیعی هر فرد که بداند چه مصرف می کند از او سلب شده است. چرا که طرفداران این محصولات مخالف برچسب زنی هستند و تصور می¬کنند که فرهنگ استفاده از محصولات دارای برچسب نشانگر تراریختگی محصول هنوز در جامعه ما ایجاد نگشته است و مردم آن را مصرف نخواهند کرد. اما نکته ای که در این میان توسط هر سه گروه و دانشمندان و یا طرفداران محیط زیست و یا سازمان های مردم نهاد و یا طرفداران محصولات ارگانیک یا طبیعی مورد توجه جدی قرار گیرد اینست که: بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک بعنوان علوم و فناوری های مهم و تحول ساز در 40 سال گذشته کاربرد های گسترده ای در عرصه های مختلف بهداشت و درمان، داروسازی، تحقیقات علوم پایه مانند کشف و شناسایی علل بیماریها، پروژه های شناسایی و تعیین ردیف ژنوم موجودات زنده جهت تشخیص و طبقه بندی آنها، متاژنومیک و میکروبیوم جهت مطالعه ارتباط بین میکرب های موجود در دستگاه گوارش و یا محیط زیست، پیشگیری یا واکسن های نوین، تشخیص بیماری ها، کشاورزی، دامپروری و شیلات، در همین امور یعنی پیشگیری، تشخیص و درمان، تولید خوراک دام با غنی سازی نه تراریخته، صنایع مختلف مانند استخراج معادن و فلزات، صنایع چرم و شوینده ها موسوم به صنایع آنزیمی، تولید موادی چون اتانول از ملاس، پروتئین از ملاس، سرکه از سیب، مخمر، اسید سیتریک، آنزيم هاي پليمرازي منطبق و سازگار با محیط زیست و کنترل آلودگی های نفتی و سموم با تجزیه و تخریب سموم خطرناک و پاک سازی محیط زیست، تولید سوخت های زیستی بجای سوخت های خطرناک صنعتی، استفاده از فناوری های زیستی برای تولید آنرژی های نوین و پاک به نفع سلامت انسان و محیط زیست، تولید انواع ریز آرایه ها و کیت های تشخیص سریع بیمارها قابل استفاده توسط افراد در منزل و یا تشخیص آفات گیاهی و دامی توسط کشاورزان، ایمن سازی دام ها بر علیه بیماری های مختلف. تولید انواع واکسن های نوترکیب مفید برای سلامتی انسان مانند واکسن هپاتیت بی که نقش مهم خود را در کاهش این بیماری خطرناک در سطح ملی و بین المللی نشان داده است. حرکت بسوی واکسن های نسل سوم یا DNA واکسن ها یا واکسن های ژنی که قادر به تحریک سیستم ایمنی سلولار و هومورال هستند. درمان های نوین بیماری های خاص با تولید انواع داروهای نوترکیب و یا ژن درمانی و سلول های بنیادی بعنوان روش های نوین درمانی بیماری ها و بسیاری از کاربردهای مفید دیپر برای انسان و محیط زیست است. حوزه های مختلف زیست فناوری تقسيم‌بندي‌ زیست فناوری‌ به‌ شاخه‌هاي‌ مختلف‌ برحسب‌ ديدگاه‌ متخصصين‌ و دانشمندان‌ مختلف‌ فرق‌ مي‌كند. در رايج ترين‌تقسيم ‌بندي‌ از تلاقي‌ و پيوند علوم‌ مختلف‌ با بيوتكنولوژي‌ استفاده‌ مي‌كنند و نام‌ شاخه‌هایي‌ از زیست فناوری ‌ را به شرح زیر وضع‌ مي‌كنند: 1- زیست فناوری ‌ داروئي (‌Pharmaceutical Biotechnology) 2- زیست فناوری پزشکی (Medical Biotechnology) 3- زیست فناوری ‌ميكروبي‌ ( Microbial Biotechnology) 4- زیست فناوری ‌ دريا (Marine Biotechnology) 5- زیست فناوری ‌ قضائي‌ يا پزشكي‌ قانوني‌ (Forensic Biotechnology) 6- زیست فناوری ‌ محيط زیست (Environmental Biotechnology) 7- زیست فناوری ‌ غذائي‌ (food and foodstuff Biotechnology) 8- بیوانفورماتیک (Bioinformatics) 9- زیست فناوری صنعتی (Industrial Biotechnology) 10- زیست فناوری کشاورزی (گیاهی) و امور دامی 11- زیست فناوری نفت و حوزه های انرژی 12- زیست فناوری تشخیصی 13- زیست فناوری معادن 14- زیست فناوری دفاعی اولا تاکید بر یک نکته ضروریست و آن اینکه زیست فناوری همیشه معادل مهندسی ژنتیک و دستورزی ژنی نیست. تاریخچه استفاده از موجودات زنده و یا مواد درونی آنها برای تولید محصولات یا ارائه خدمات قدمتی به اندازه تاریخ تمدن بشر دارد. بعنوان مثال تولید انواع لبنیات مثل ماست و پنیر و کره، الکل، سرکه، خمیر مایه برای نان و بسیاری از نوشیدنی های تخمیر شده، استفاده از محصولات گیاهی و دامی و میکرب ها بعنوان کود و یا استفاده از موجودات برای تولید انواع محصولات مختلف غذایی، دورگ گیری در حیوانات، انواع پیوند ها و اصلاح های بذر بدون هیچ دستکاری ژنتیکی سابقه ای بسیار طولانی دارد و جزو طبقه بندی زیست فناوری کلاسیک است. ثانیا در دوره دوم زیست فناوری نوین که با ابداع روش های دست ورزی ژن و دستکاری ژنتیکی ایجاد شد نیز توجه به جنبه ایمنی به تذدریج رشد نمود که در قسمت بعد به آن اشاره خواهیم نمود ولی تولیدات انها وارد بازار و مصرف مردم قرار گرفته است. بعنوان نمونه در حوزه زیست فناوری دارویی و تولید داروها و مواد نوترکیب به کمک مهندسی ژنتیک که در درمان میلیون ها انسان بیمار مصرف شده و فواید درمانی آن اثبات شده است در جدول شماره 1 دیده می شود. بنابر این به همه متخصصین، دانشمندان، انجمن ها و نهاد هایی که در عرصه محصولات طبیعی، ارگانیک و یا تراریخته فعالیت می کنند توصیه می شود در بحث ها و چالش های خود موضوعات زیر را از هم تفکیک نمایند: 1- زیست فناوری و مهندسی ژنتیک مانند تمام علوم و فناوری های مفید مانند بیولوژی، شیمی، فیزیک، رایانه و ریاضیات که برای توسعه دانش بشری و خدمت به بشر ایجاد شده اند بعنوان ابزاری در اختیار دانشمندان قرار دارند. هدف از این علوم توسعه حوزه های شناخت بشر از مخلوقات و تحولات صنعتی جهت بهبود زندگی انسان و حفظ محیط زیست است. بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک و زیر شاخه های دیگر آن توانمندی های بسیاری برای رسیدن به اهدف متعالی فوق دارد. 2- ولیکن این علوم اگر مورد سوء استفاده قرار گیرند و یا توسط افرادی از توانمندی های آن جهت اهداف غیر انسانی و ضد سلامت انسان و محیط زیست استفاده شود ایا دلیل بر بد بودن آن فناوری هاست؟ آیا علوم فیزیک و شیمی و رایانه و ریاضیات که سبب تولید انواع سلاح های کشتار جمعی هسته ای، شیمیایی، بیولوژیک و انواع مواد مخدر و سموم شیمیایی کشنده انسان و مخرب محیط زیست شده است دلیل بر بد بودن این علوم و فناوری هاست و یا دلیل آن فقدان اخلاق و منش انسانی در جهت استفاده از علوم به نفع بشریت و حفظ کره زمین است؟ 3- برخی از افراد مخالف تراریخته در مخالفت خود با محصولات کشاورزی دستگاری ژنتیکی افراط را بدان جا می رسانند که با بیوتکنولوژی یا فناوری زیستی و مهندسی ژنتیک بعنوان علومی که به عنوان دخالت در امر طبیعت مخالفت می کنند و آن را برای سلامت انسان و محیط زیست مضر می دانند . لازم است این گروه توجه نمایند که اگر قصد نقد و انتقاد از محصولات تراریخته گیاهی و دامی که خوراک و تغذیه بشر است را دارند بطور کلی با فناوری زیستی و مهندسی ژنتیک مخالفت نکنند زیرا همچنان که در فوق مثال هایی از کاربرد های مفید این علوم زده شد این علوم و فناوری ها مانند همه علوم کاربرد های بسیار مفید و اررزشمندی را برای بشر و محیط زیست دارند. مراقب باشیم در مخالفت با محصولات تراریخته ( دستکاری شده ژنتیکی) با دانش و علوم و فناوری های بیوتکنولوژی و مهندسی ژنتیک مخالفت نکنیم دوستداران محیط زیست، یا طرفداران محصولات ارگانیک و یا سازمان های مردم نهاد NGO حال به هر عنوان این نکته مهم را در نظر داشته باشند که اگر نگران تاثیرات منفی احتمالی محصولات تراریخته کشاورزی و دامی و یا هر نوع محصول غذایی واجد ترکیبات تراریخته هستند در نوشته ها و سخنان و فعالیت های خود دانش زیست فناوری و یا مهندسی ژنتیک را محکوم یا متهم نکنند زیرا فواید آنها بر همه متخصصین و اهل فن آشکار است. جنبه های ایمنی، حقوقی و اخلاقی زیست فناوری و مهندسی ژنتیک: از همان زمان کشف اولیه ساختار های مولکولی درون میکرب ها و بعد سلول های گیاهی، جانوری و انسانی و شناخته شدن ارزش DNA در انتقال اطلاعات مورد نیاز فعالیت های موجودات زنده و سپس کشف آنزیم های برش دهنده و فنون کلونینگ ژن و دستکاری ژنتیکی موجودات، نگرانی در مورد ایمنی، اثار و عواقب آن بر سلامت انسان، محیط زیست و موجودات، مورد توجه خود متخصصین زیست فناوری و مهندسی ژنتیم و فعالان محیط زیست بوده است. وقوع برخی اتفاقات در آزمایشگاه ها سبب توسعه بحث ایمنی زیستی، امنیت زیستی و حتی جنبه های حقوقی و اخلاقی زیست فناوری و مهندسی ژنتیک نیز شد. همزمان با توسعه کاربرد های مهندسی ژنتیک در دستکاری انواع موجودات زنده و حتی روش های نوین شبیه سازی موجودات، استفاده از روش ژن درمانی برای درمان بیماری های ژنتیکی، روش های درمان ناباروری و پزشکی مولکولی توجه به ابعاد ایمنی، ایمنی زیستی، اخلاق زیستی، حقوق زیست فناوری نیز توسعه یافت. اینطور نیست که هر کس بتواند هر نوع ژنی را مورد دستکاری قرار دهد و نسبت به انتقال آن به بدن انسان، گیاه و دام و یا محیط زیست اقدام نماید. قوانین و مقررات بسیاری برای پیشگیری از خطرات و آسیب های احتمالی بر انسان جامعه و محیط زیست ایجاد شد و در کنوانسیون ها و پروتوکل های مختلف به آنها اشاره و تاکید شده است. متخصصین رشته های مختلف زیست فناوری ملزم به فراگیری و آموزش دانشجویان و کارکنان آزمایشگاهی جهت رعایت اصول ایمنی، ایمنی زیستی، امنیت زیستی و رعایت جنبه های حقوقی و اخلاقی در انجام تحقیقات خود شده اند. مقررات ایمنی زیستی جزو آموزش های رسمی دانشگاهی قرار گرفت، کمیته های اخلاق زیستی و اخلاق پزشگی در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی ایجاد شد و هیچ طرح تحقیقاتی بدون تایید جنبه های ایمنی، حقوقی و اخلاقی در این کمیته ها تصویب و اجرا نمی شود. با گذشت زمان اگاهی دانشمندان و مردم نسبت به مخاطرات احتمالی دستکاری های ژنی افزایش یافت و حتی در برخی موارد خاص سازمان های بین المللی برخی دستکاری ها را ممنوع اعلام نمودند. بعنوان مثال در حال حاضر دستکاری ژنتیکی سلول های جنسی انسان و شبیه سازی انسان ممنوع است. به هر حال همواره این نگرانی وجود دارد که برخی جهت اهداف خاص مانند سود بیشتر و یا اهداف غیر صلح آمیز از علوم و فناوری های نوین سوء استفاده نمایند. آموزش و فرهنگ سازی و تصویب انواع معاهدات، پروتوکل ها و قوانین بین المللی و ملی و آموزش دانشمندان ، محققین، دانشجویان و کارکنان آزمایشگاهی راه های پیشگیری از این سوء استفاده هاست. حال اگر کسانی از این قوانین تبعیت نمی کنند و منافع خود را بر سلامت مردم و محیط زیست ترجیح می دهند این دلیل بر بد بودن آن فناوری ها نیست تا با آن مخالفت کنیم. اگر برخی معتقدند محصولات دستکاری شده ژنتیکی از نظر ایمنی ابهام دارد راه آن انکار یا مخالفت و یا زیر سئوال بردن زیست فناوری و مهندسی ژنتیک نیست بلکه راه آن ملزم نمودن افراد به تبعیت از قانون است. در مورد محصولات تراریخته قوانین بین المللی و ملی متعددی وجود دارد و با شفافیت و روشنی تولید کننده را ملزم نموده است که برای بردن محصول به مزرعه باید برررسی ها و ازمایشات لازم را انجام و پس از کسب مجوز از مراجع ذیصلاح اقدام نماید و در موارد مشخص شده برچسب تراریختگی را بر ان نصب نماید. حال اگر شرکت ها یا کشورهایی بر اساس قوانین ملی خود ادعا می کنند این مراحل را طی نموده و محصول تولید و به بازار ارائه شده است ربطی به زیست فناوری و یا مهندسی ژنتیک ندارد مشکل یا در ضعف قانون است و یا در التزام به اجرای آن. بنابراین مخالفین محصولات تراریخته یا مدافعین محیط زیست و یا مدافعین محصولات ارگانیک باید بطور اختصاصی به اشکالات یا ابهامات مورد نظر در ان محصول بپردازند نه اینکه کل دانش زیست فناوری و مهندسی ژنتیک را انکار نمایند. با توجه به وجود قوانین بین المللی، معاهدات، پروتوکل ها و قوانین ملی تنها چاره کار در زمینه محصولات تراریحته این است که اولا مانند محصولاتی که در جدول 1 بعنوان داروهای نوترکیب جهت مصرف بیماران استفاده می شود و مراحل مختلفی را برای کسب مجوز از تحقیقات تا تولید و ورود به بازار را طی می کنند عمل شود. البته برخی با مقایسه اشتباه بین داروهای نوترکیب با محصولات تراریخته مطرح می سازند که همانگونه که در مقابل مخالفت های موجود درباره داروهای نوترکیب صورت گرفت به آنها توجه نشود و محصولات تراریخته نیز مسیر تولید خود را ادامه دهند که در پاسخ به طرح چنین استدلالی باید گفت: اولا داروی نوترکیب یک ماده دارویی مرده است که یک فرمول شیمیایی خاص دارد و واجد یک پروتئین فوق العاده خالص شده است که طی مراحل دقیق ازمایشگاهی تولید شده نه موجود زنده است و نه ترکیبی از هزاران پروتئین که محصول تراریخته دارد. ثانیا این ماده برای تبدیل به دارو مراحل بسیار سخت ازمایشات مختلف جهت موثر بودن و بی خطر بودن را طی می کند و بعد تازه مراحل ازمایشات بالینی مفصل را تا مشخص شود اسیبی به بیمار نمی زند. ثالثا با همه این ازمایشات و کسب مجوز که گاه سالها طول می کشد هر داروی نوترکیب یک بروشور خاص دارد که کلی از عوارض ان هم گفته. رابعا این داروهای نوترکیب گران قیمت عمدتا برای بیماران خاص و بخصوص سرطانی ها و غیره و با تجویز پزشک استفاده می شود . مطلب دیگر این دارو که یک ماده مرده است وارد محیط زیست نمی شود تکثیر نمی کند و خطرات زیست محیطی ندارد اما محصولات دستکاری شده کشاورزی یا GMO اولا موجود زنده هستند نه ترکیب خالص دارویی دوما محصولات تراریخته هزاران پروتئین دارند. سوما محصولات تراریخته خوراک مردم سالم اند از کودک یکساله تا پیرمرد 90 ساله دارو نیستند که به بیمار انهم بیماران خاص تجویز شود در سفره 80 میلیون ایرانی خواهند بود نه برای درمان تعدادی بیمار . Hن دارو تولید می شود که جان بیماری نجات داده شود ولی تراریخته تولید می شود که 80 میلیون ایرانی سالم، تغذیه شود. محصول تراریخته زنده است وارد محیط زیست می شود دارای ژن اضافی است ممکن است به سایر گیاهان منتقل شود و ده ها مشکل زیست محیطی درست کند مقاومت به افات انتقال به گیاهان بومی انتقال به علف های هرز. اگر محصولات تراریخته مشکل نداشت پس چرا کشورهای اروپایی و بسیاری کشورهای دیگر مجوز تولید ان را نمی دهند و اینقدر احتیاط می کنند؟ اگر محصولات تراریخته بی خطر بود پس چرا اینهمه مقاله سند و مدرک در باره ضرورت احتیاط در باره ان وجود دارد. اگر محصولات تراریخته بی خطر است پس چرا باید اینهمه ازمایشان و مقررات تا کسب مجوز داشته باشد؟ اما نکته اخر با همه این تفاوت ها اگر تمام مراحلی که برای تایید یک داروی نوترکیب صورت می گیرد و داشتن برچسب و بروشور و عوارض در باره تراریخته هم صورت گیرد کسی مخالف نیست. خاتمه و نتیجه گیری: زیست فناوری و مهندسی ژتیک جزو علوم راهبردی و مهمی هستند که کاربرد های بسیار ارزشمندی جهت حفظ و توسعه سلامت، انسان، دام، گیاهان و منابع طبیعی و محیط زیست دارند و در سه دهه گذشته خدمات عمده ای را نه تنها در توسعه دانش و شناخت بشر از طبیعت، موجودات زنده، فرایندهای زیستی، کشف علل بیماری ها و گرایش به بهره برداری از طبیعت برای حل معضلات بشر برداشته اند بله راه حل های جدیدی را برای ارتقا توان انسان در جهان بسیار پیچیده کنونی پیش روی مرا قرار داده است. حال یکی از نتایج استفاده از این فناوری ها در تولید محصولات تراریخته کشاورزی و دامی و در واقع غذای انسان هاست. حال اگر نگاه دقیقی به این موضوع که عبارت است از نگرانی در باره ایمنی آن برای سلامت انسان و محیط زیست است بیاندازیم به دو نتیجه مهم که هدف این مقاله است خواهیم رسید: 1- حتی اگر این فرض درست باشد که این محصولات دارای ابهامات ایمنی برای انسان و محیط زیست و تنوع زیستی است چرا کل فناوری زیستی و مهندسی ژنتیک که کاربرد های گسترده ان مورد تایید همه است مورد انکار و نقد این گروه قرار می گیرد؟ 2- پاسخ این ابهام مخالفت با علوم و فناوری های پیشرو و مفیدی چون زیست فناوری و مهندسی ژنتیک نیست بلکه باید تلاش نمود با شفاف نمودن قوانین و مقررات و توسعه فناوری های بررسی و ارزیابی خطر این محصولات و ملزم نمودن تولید کنندگان به اجرای قوانین، محصولات سالم تولید شوند. در خاتمه با توجه به توسعه فرهنگ ایمنی و توجه به سبک زندگی سالم در بین مسئولین و مردم و حساس شدن آنان به مصرف مواد غذایی سالم که سبب بحث های بسیار جدی بین اقشار مختلف در مورد سلامت مواد غذایی تراریخته شده است پیشنهاد می شود با تشکیل جلسات و بحث و بررسی علمی و به دور از حساسیت های سیاسی و جناحی و سازمانی موضوعات بطور شفاف به اطلاع مردم برسد. بنده معتقدم همه گروه ها چه آنهایی که مخالف توسعه تراریخته هستند و چه آنانی که موافق کشت و توسعه این محصولات هستند به سلامتی خود، جامعه و محیط زیست علاقمندند و تردیدی در این نیست که مدافعان محصولات تراریخته قصد و عمدی در آلوده نمودن مواد غذایی مردم دارند قطعا چنین تفکری مذموم و بر خلاف مصالح کشور است بلکه تنها تفاوت در برداشت این موضوع است که از نظر مدافعین ترایخته این محصولات طبق آزمایشات و مدارک مستند و توسعه کشت و مصرف در 20 سال گذشته سلامتی خود را نشان داده اند در حالی که مخالفین نیز با ارائه اسناد و مدارکی مدعی خطرات آنها برای انسان و محیط زیست بوده و ادعا دارند که آزمایشات انجام شده نه تنها سلامت انها را تتایید نمی کند بلکه مشکلات بسیاری ایجاد شده است. این بحث تا کجا ادامه پیدا خواهد کرد مشخص نیست ولیکن هدف این مقاله پاسخ به این اختلاف نیست یلکه ناظر بر این است که علوم و فناوری های مهمی چون زیست فناوری و مهندسی ژنتیک نباید قربانی این اختلاف نظر ها باشد. امید است گروه های مخالف و موافق تراریخته، با همگرایی و نشست های نقد و بررسی علمی و شفاف در محیطی آرام، زمینه فرهنگ سازی و شفافیت این موضوع را برای مدیران، مسئولین و مردم فراهم اورند. شخصا هیچ تردیدی ندارم که هر دو طرف این بحث علاقمندان به ایران و ایرانی، امنیت و سلامت مردم و محیط زیست هستند و قطعا در آینده این موضوع بر همگان روشن خواهد شد. سلامت نیوز: سلامتِ مواد غذایی دستکاری شده ژنتیکی را بدور از حساسیت های سیاسی و جناحی به اطلاع مردم برسانید